Một thực thể mới đã được hình thành vào ngày 15.12.2008 với các nguyên tắc chủ đạo và "phương cách ASEAN" là: Không can thiệp vào công việc nội bộ của các thành viên, tham vấn và ra quyết định dựa trên sự đồng thuận.

 

Đại điện cấp cao phụ trách chính sách đối ngoại và an ninh Liên minh châu Âu (EU) Xô-la-na bình luận, ASEAN đang trở thành trung tâm thu hút ở Đông Nam Á, Hiến chương ASEAN sẽ tạo khuôn khổ cho phép tổ chức này đối phó hiệu quả hơn với các thách thức hiện nay; đồng thời, gánh vác trách nhiệm tăng cường hoà bình, an ninh, ổn định, cũng như tăng trưởng kinh tế, thúc đẩy các nguyên tắc dân chủ, pháp quyền trong khu vực .

Khi thế giới chao đảo vì cuộc khủng hoảng kinh tế - tài chính toàn cầu, ASEAN lại nổi lên như một điểm tựa mới: ASEAN đứng thứ 3 thế giới về dân số (584 triệu người), chỉ sau Trung Quốc và Ấn Độ. Nếu là mộtkhối, ASEAN có thể trở thành nền kinh tế lớn thứ 10 thế giới. Nếu tính theo kim ngạch trao đổi thương mại với các đối tác bên ngoài, ASEAN là "cường quốc" thứ 5 của thế giới sau Mỹ, Đức, Trung Quốc và Nhật Bản. Các chuyên gia đánh giá, In-đô-nê-xi-a và Việt Nam thực sự là hai gương mặt nổi bật tại châu Á trong cơn bão tài chính vừa qua.

Sức "hấp dẫn" đặc biệt của ASEAN còn phát huy tác dụng trong Hội nghị Thượng đỉnh ASEAN lần thứ 15. ASEAN đã cùng 6 nước đối tác (Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Ấn Độ, Ô-xtrây-li-a và Niu Di-lân) đàm phán Hiệp định Thương mại tự do (FTA); nâng cấp quan hệ hợp tác kinh tế với Hàn Quốc, Ca- na-đa, Hội đồng hợp tác vùng Vinh (GCC); cùng Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc xem xét thành lập khu vực mậu dịch tự do Đông Á. Từ ngày 1.1.2010, FTA ASEAN - Trung Quốc bắt đầu có hiệu lực với nhiều mặt hàng xuất nhập khẩu được miễn giảm thuế. Tháng 3.2010, ASEAN và ba đối tác Trung - Hàn - Nhật sẽ đưa vào hoạt động quỹ tài chính khu vực (CMIM) với số vốn lên đến 120 tỷ USD. Bên cạnh đó, Trung Quốc đã cam kết đóng góp 10 tỷ USD vào quỹ hợp tác đầu tư Trung Quốc - ASEAN, cung cấp 15 tỷ USD cho các khoản tín dụng thương mại, 100.000 USD cho Quỹ ASEAN nhằm tăng cường giao lưu văn hóa; Hàn Quốc hỗ trợ 100 triệu USD cho ASEAN đối phó với biến đổi khí hậu; Nhật Bản tăng tài trợ 13 triệu USD cho Quỹ Hội nhập Nhật Bản - ASEAN, giúp các nước Đông Nam Á nâng cao năng lực đối phó với thiên tai và tình huống khẩn cấp.

Năm 2009 cũng chứng kiến sự thay đổi chính sách đối ngoại của một số cường quốc với ASEAN, tiêu biểu là Mỹ. Ngay sau khi ông Ô-ba-ma nhậm chức Tổng thống Mỹ, thái độ của Oa-sinh-tơn bất ngờ “nồng hậu” với ASEAN. Mối quan hệ này được thể hiện qua các chuyến thăm của lãnh đạo Mỹ đến khu vực, hai bên đã tổ chức thành công Hội nghị ASEAN - Mỹ lần thứ nhất ở Xin- ga-po hồi tháng 11.2009.

Mặc dù thành công về kinh tế của ASEAN trong năm qua rất đáng thuyết phục, nhưng với tư cách là mộthệ thốngkinh tế thống nhất, ASEAN vẫn chưa có tín hiệu rõ nét trên “màn hình ra-đa” của các nhà đầu tư khi họ vẫn chưa coi Hiệp hội là một chỉnh thể hợp nhất, mà vẫn chỉ là 10 nền kinh tế riêng rẽ. Nguyên nhân cơ bản là do ASEAN gồm các quốc gia có nền kinh tế tương đồng, không phải bổ sung cho nhau. Bản thân Hiến chương cũng khẳng định, tính chất của ASEAN là một tổ chức hợp tác khu vực liên Chính phủ (chứ không phải tổ chức siêu quốc gia như EU).

Sự chưa hợp nhất của ASEAN còn dễ nhận thấy trong các mối quan hệ song phương giữa các thành viên trong Khối. Tại Hội nghị Thượng đỉnh vừa qua, những bất đồng về vấn đề xuất khẩu gạo giữa Thái Lan và Phi-líp-pin khiến cho cái bắt tay giữa Tổng thống A-rô-giô với Thủ tưởng A-bi-xít giảm đi sự nồng hậu. Lời qua tiếng lại giữa Thủ tướng của Cam-pu-chia và Thái Lan cũng làm cho những nội dung hợp tác trong Hội nghị bị xao nhãng phần nào. Một thách thức khác đang dần xuất hiện đối với ASEAN khi sự thành công của "ASEAN+3" và "ASEAN+ 6" là hữu hình, nhưng đồng thời nó cũng làm giảm sự "hướng tâm" của ASEAN khi 1 trong 6 đối tác quan trọng của ASEAN đã đề xuất Khối này nên nâng cao vị thế và tiếng nói của mình bằng cách liên kết với các đối tác, cộng gộp thành khối lớn hơn nữa.

Trong hợp tác kinh tế, ASEAN đạt được những tiến triển vô cùng phấn khích, chẳng hạn như với Trung Quốc. Tổng Thư ký ASEAN Xu-rin Pít-xu-oăn lạc quan cho biết, trao đổi thương mại giữa ASEAN và Trung Quốc là 190 tỷ USD, với tỷ lệ tăng trưởng là gần 30% mỗi năm. Ông Xu-rin nhấn mạnh, "Chúng tôi sẽ cố gắng làm sáng tỏ một điều là, khi Trung Quốc tăng trưởng, ASEAN cũng sẽ tăng trưởng. Tuy nhiên, những người hoài nghi, dù ít hay nhiều sẽ không dễ tin vào chiến lược "đôi bên cùng có lợi" với Trung Quốc, khi mà những khúc mắc trong lịch sử vẫn còn hiện diện. Nhà nghiên cứu Ê-van A.Lắc-xma-na thuộc Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và quốc tế (CSIS) bình luận, trên thực tế, chỉ có một vài nước trong khu vực như In-đô-nê-xi-a mới thật sự cởi mở với Trung Quốc trên phương diện ngoại giao trong 10 năm trở lại đây, do đó, sẽ có rất nhiều việc cần làm đề tăng cường quan hệ giữa hai bên. Vấn đề then chốt gây tranh cãi vẫn đang làm gia tăng mâu thuẫn giữa một số nước trong khu vục Đông Nam Á. Một là, an ninh biên giới chưa có hồi kết, đặc biệt là tại khu vực Biển Đông. Hai là, liên quan tới sự minh bạch trong các hoạt động quân sự. Giải pháp chủ yếu được đề xuất hiện nay là xây dựng lòng tin giữa các quốc gia có chung đường biên, nhưng thực hiện điều này được cho làsẽ tốn rất nhiều thời gian./.